مختصری درباره تاریخچه پیدایش ورزش فوتبال در ایران و جهان
تاریخچه مختصر پیدایش فوتبال
هر چه زمان می گذرد، و هر چه بر عمر فوتبال افزوده می شود، اقبال عمومی مردم جهان، نسبت به این ورزش مردانه، پر تلاش و جادویی فزونی می یابد. در این میان، سهم جوانان و نوجوانان در گرایش بسوی این ورزش، چه از نظر داخل شدن در متن آن، و چه لذت بردن از تلاش گروهی از بازیکنان در زمین، در جمع تماشاگر، از ورزشهای دیگر بیشتر بوده و بهمین دلیل است که در کشور های مختلف جهان، مولفین و مفسرین بسیاری در مورد این ورزش کتب، مقالات، سالنامه ها، قوانین و تشریح شیوه های گوناگون را به طرق مختلف منتشر کرده و هر چه از عمر فوتبال می گذرد، تجزیه و تحلیل های بیشتری درباره پیدایش و رواج این ورزش صورت می گیرد.
فوتبال سرگذشت جالبی دارد، چرا که تعداد بسیاری از تاریخ نویسان و مؤلفین ( بخصوص غربی ها) سعی کرده اند تا ثابت کنند فوبتال چه به طریق ابتدایی و اولیه، چه از نظر داشتن فوتبال دارای قوانین و رعایت اصول بازی، از کشور آنها آغاز شده و سپس به کشورهای دیگر رخنه کرده و رواج یافته است.
از آن جمله اند کشورهای فرانسه و ایتالیا که خود را ” پدر فوتبال” دانسته و مقابل ایندو، کشور انگلستان است که به جهت تدوین قوانین و ثبت بازیها در قرن هجدهم، خود را والاتر و برتر از دیگران می داند.
بطور کلی نام اولیه بازی فوتبال” سوله” و یا” جیکودل کالسیو” بوده است. اما فوتبالی که بطور کاملاً صحیح با قوانین مدون آغاز گردید، از انگلستان سرچشمه گرفته است. اگر تاریخ ثبت سازمان فوتبال انگلستان را مطالعه کنیم سال ۱۸۶۳ را نشان می دهد. همچنین بعد از ۲۵ سال یعنی در تاریخ ۱۸۸۸ فوتبال حرفه ای انگلستان فعالیت خود را آغاز کرد. این سوابق نشان دهنده وجود فوتبال مدرن در انگلستان قبل از سایر کشورهای اروپایی بحساب می آید.جالب است بدانیم بنا بنوشته ” ب.ژیله” مولف” تاریخ ورزش جهان” پیدایش ورزش موازی با تاریخ تمدن بشر می باشد. بهمین دلیل جای تعجب نخواهد بود اگر گفته شود بازیهای اولیه در خاور دور بوجود آمده و بر اثر چنگهای بزرگ مانند جنگهای اسکندرمقدونی، این ورزش از خاور دور به خاور میانه منتقل شده وسپس جنگ ژولیوس سزار تمدن ” گالو رومن” را به سرزمین ” گل”( فرانسه فعلی) برده و با تشکیل بازیهای ورزشی که تجربه آن منجر به ریشه فوتبال فعلی گردید، نام بازی به ” هارپاستوم” و بعدها به ” سوله” یا ” چوله” تغییر یافته و در سرزمین های مختلف باتلفظ های گوناگون بیان گردیده است.
مراحل تکامل بازیهای فوتبال
الف- خاور دور
برای آنکه شمایی از پیدایش و تکامل ورزش فوتبال داشته باشیم، تاریخ بسیاری را باید ورق زد. مستندترین نوشته در این زمینه از ” کنفسیون” حکیم و فیلسوف معروف چین بوده است. در کتابی که از این معلم اخلاق باقی مانده از ورزش مخصوصی بنام” کونگ فوو” که در آن از سر و پا استفاده می شده نام برده شده است. از سوی دیگر در چین و در دوران امپراتوری ” چانگ تی” ( ۳۲ قبل از میلاد) یک نوع بخصوص فوتبال بازی می شد که بنام ” تسو چو” معروف بود و بوسیله توپ چرمی ، وبا پا انجام می شده است. این بازی بقدری جالب و دوست داشتنی بوده است که شعرا و تاریخ نویسان آن عصر، نام فوتبالیست های بزرگ را در اشعار و حماسه های خود آورده و از آنان به عنوان قهرمانان ملی یاد کرده اند. در کشور ژاپن، و در همان عصر ورزش دیگری شبیه فوتبال برگزار می شده که بسیار مقدس و مورد احترام مردم بوده است.
ب- روم : بازی هارپاستوم
همانطور که ذکر شد تمدن خاور دور توسط لشکر کشی اسکندر مقدونی به خاور میانه آورده شد، و بازیهای آنها بهمان رویه ادامه داشت. بای دیگری بنام ” هارپاستوم” در روم بازی می شد، که پیدایش آن در قرون وسطی در ایتالیا بوده و درست مانند ” جیکودل کالسیو” که بنام” سوله” یا ” چوله” در فرانسه معروف بود، بازی می شده است.
در بازی هارپاستوم ابعاد زمین در مقایسه با بازی سوله کوچک تر بود ولی هدف هر بازی بردن توپ بانتهای خط طولی زمین قرار داشته است.
در ایتالیا از بازی هارپاستوم بازی دیگری بوجود آمد که بنام ” جیکودل کالسیو” معروف شد و مورد توجه قرار گرفت تا جایی که در این بازی اشخاص سرشناس( اعیان و اشراف و حتی روحانیون کلیسا) نیز شرکت می کردند که ازجمله آنها می توان از ” پاپ کلمنت” هفتم، ” لئون” دهم و” اوربین” هفتم نام برد که در زمان خود قهرمانان فوتبال ” فلورنتیسم ” بودند.
ج- فرانسه( بریتانی و نورماندی)
رفته رفته بازی هارپاستوم که از تمدن روم ریشه گرفته و بصورت” سوله” یا ” چوله” در آمده بود رونق فراوان یافت و مردم به آن گرایش زیادی نشان دادند. در بازی ” هارپاستوم” هدف بازیکنان بردن توپ به نقطه انتهایی زمین بازی قرار داشت. جالب آنکه طول زمین باندازه ای بزرگ بود که در ابتدا و انتهای آن دو کلیسا و بین کلیسا، اماکن عمومی و مجاور آن دهات قرار داشته است، بازی چوله معمولاً روزهای یکشنبه بعد از ظهر پس از اتمام مراسم مذهبی برگزار می شد . زمان بازی و جزئیات رقابت دو طرف بازی در کارناوال ها به ثبت می رسید . در زمان کوتاهی بازی ” سوله” سخت مورد پسند مردم بریتانی و نروماندی قرار گرفت . در تاریخ فوتبال چنین ثبت شده است که این بازی در ۱۶ اکتبر ۱۵۶۶ میلادی توسط سردار انگلیسی بنام ” ویلیام فاتح” و بعد از جنگ ” هستینگ” به انگلستان برده شد.
د- انگلستان
از سوی دیگر گروهی از مورخان معتقدند که ” امیل سووستر” که از پیروان ویلیام فاتح بود، این بازی را بعد از جنگ” هستینگ” بانگلستان برده و آنرا رواج داده است.
در تاریخ ۱۳ آوریل ۱۳۱۴ میلادی ” ادوارد دوم” پادشاه انگلستان اعلامیه زیر را صادر و برگزاری فوتبال را منع کرد. متن اعلامیه چنین بود:
” چون سر و صدا و صدمات زیادی به علت خشونت مثل تنه زدن و هل دادن برای گرفتن توپ های بزرگ بوجود آمده از طرف شاه فرمان صادر شد که خداوند این خشونت را منع کرده است و مجازات آن با زندان همراه خواهد بود. این ورزش، در آینده فقط می تواند در شهر انجام گیرد.”
یکبار دیگر در تاریخ ۱۲ ژوئن۱۳۴۹ میلادی دستور داده شد که روزهای اعیاد ورزش تیرو کمال و پرتاب نیزه به جای بازی احمقانه فوتبال، انجام شود. ولی سرانجام به سال ۱۸۲۳ بود که بالاخره فوتبال به صورت ورزش رسمی و امروزی درآمد و به این ترتیب فوتبال خود را از بازی را گبی بالاتر کشید.
در مورد جدا شدن فوتبال از راگبی اتفاق جالبی رخ داد. بدین معنی که بازیکنی بنام” ویلیام الیس” توپی را که در دستش قرار داشت به جلو برده و توپ را در داخل دروازه پرتاب کرد. این عمل باعث صرو صدای فراوانی شد و بدنبال آن ” الیس” شروع به تدوین مقررات فوتبال و راگبی را از یکدیگر جدا ساخت.
بعد از جدا شدن دو ورزش، فوتبال بامقررات مستقل در انگلستان به سرعت پیشرفت نمود و سازمان فوتبال انگلیس در سال ۱۸۶۳ تاسیس شد. با توسعه فوتبال در آن کشور فوتبال توسط ملوانان، سربازان، تجار، مهندسین، و حتی توسط کشیشان انگلیسی به خارج از انگلستان برده شد و مورد توجه مردم قرار گرفت.
بعد از انگلستان، دانمارک دومین کشوری بود که در اروپا دارای سازمان ملی فوتبال شد.
تاسیس اولین باشگاه ورزشی در اروپا
در ایتالیا، یک عینک ساز اولین باشگاه را تشکیل داد. و شاهزاده” ساووی” اولین باشگاه ورزشی را تاسیس کرد.
تاسیس اولین باشگاه ورزشی در آمریکا جنوبی
دو برادر انگلیسی ساکن آرژانتین طی آگهی در روزنامه ” بوینوس آیرس” خواستار تاسیس اولین باشگاه فوتبال در آرژانتین شدند و در اثر علاقه مردم به فوتبال در سال ۱۸۸۴ فوتبال در برنامه درسی دبیرستانی قرار گرفت.
اولین مسابقه بین المللی فوتبال
اولین مسابقه بین المللی بین دو کشور آرژانتین و اروگوئه و در سال۱۹۰۵ انجام شد. ولی قبل از این بازی در سال ۱۸۸۵ مسابقه بین آمریکای شمالی و کاندا انجام گردیده بود که از لحاظ زمانی زودتر از مسابقه دو کشور آرژانتین و اروگوئه صورت گرفته است.
اولین کشور آسیایی دارای فوتبال
در منطقه آسیا، هندوستان اولین کشور آسیایی بود که فوتبال را پذیرفت و یک نسخه از مقررات فوتبال در سال ۱۸۸۳ بآنجا رسید و در سال ۱۸۹۲ اولین مسابقه کاپ را برگزار کرد.
با اینکه ورزش در سطح وسیع و علمی، در بعضی از قاره های جهان شناسایی بین المللی نداشته است ولی فوتبال بر اثرعلاقه مردم بیش از صد سال است که جای خود را در اکثر کشورها باز کرده است.
تاریخچه فوتبال ایران
نخستین ایرانی که در یک تیم فوتبال بطور رسمی بازی کرد , شخصی به نام کریم زندی بود که در سالهای ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۷ هجری خورشیدی در بین انگلیسیها و در تیمهایی که آنها در ایران ترتیب داده بودند بازی کرد.
برای نخستین بار یک انجمن با نام انجمن ترقی و ترویج فوتبال در سال ۱۳۰۰ در تهران تشکیل شد. در راستای این فعالیتها برای اولین بار مدرسه آمریکایی یا دبیرستان البرز فعلی آموزش فوتبال را بصورت رسمی آغاز کرد.
در سال ۱۳۰۸ اولین مسابقه رسمی در ایران با تیم بادکوبه شوروی برگزار شد. در سیالهای ۱۳۱۲ و ۱۳۱۳ تغییرات زیادی در فوتبال و ورزش ایران حاصل شد و انجمن ملی تربیت بدنی و پیش آهنگی تاسیس شد تا اینکه در سال ۱۳۱۴و ۱۳۱۵به ترتیب تعداد ۱۵۲ و ۳۶۷ تیم در ایران موجود بود. در سال ۱۳۱۶ حسین صدقیانی پس از بازگشت از اروپا مسئول گسترش فوتبال در ایران شد.
در سالهای ۱۳۱۷ و ۱۳۱۸ تیم ملی فوتبال ایران تشکیل شد و برای نخستین مسابقه با افغانستان دیدار کرد. ورزشگاه امجدیه در این سال تاسیس شد.
در سال ۱۳۲۵ فدراسیون فوتبال ایران تاسیس و یکسال بعد به عضویت فیفا پذیرفته شد.
اولین رییس فدراسیون فوتبال ایران علی کنی نام داشت.
تا دهه ۵۰ خورشیدی تحولات زیادی در فوتبال ایران رخ داد. در این دهه نخستین جام باشگاههای ایران با نام جام تخت جمشید آغاز به فعالیت کرد. تیم ملی ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۵۷ به جام جهانی راه یافت و در همان سالها در اوج فوتبال آسیا قرار گرفت.
تنها پیروزی ایران در رقابتهای جام جهانی همچنان به جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه باز میگردد که توانست با نتیجه ۲ بر یک تیم آمریکا را شکست دهد.
فوتبال باشگاهی
استقلال و پرسپولیس دو باشگاه شهر تهران، قطبهای اصلی فوتبال ایران هستند. سالهاست که این دو باشگاه، قدرتهای ممتاز فوتبال ایران بودهاند و حتی اهالی شهرهای دیگر ایران هم از هواداران این دو تیم هستند. از زمان آغاز لیگ برتر و با قهرمانی تیمهایی چون سپاهان اصفهان، سایپا کرج، فولاد خوزستان و پاس تهران در لیگ برتر این رویکرد تا حدودی تغییر کردهاست. تعداد تماشاگران دیدارهای لیگ برتر اختلاف زیادی دارد. برخی بازیها کمتر از ۵۰۰ نفر تماشاگر را به خود جذب میکنند، در حالی که شهرآورد تهران بیش از ۱۰۰ هزار نفر تماشاگر دارد.
باشگاههای ایرانی در مسابقات بینالمللی
باشگاههای ایرانی تا کنون ۳ بار در جام باشگاههای آسیا به قهرمانی رسیدهاند. استقلال تهران دو بار در سالهای ۱۳۴۹ و ۱۳۷۰، و پاس تهران یک بار در سال ۱۳۷۲ به قهرمانی در این بازیها دست یافتهاند. استقلال با دو قهرمانی و در نایبقهرمانی به همراه الهلال عربستان پرافتخارترین باشگاه این رقابتها است. پرسپولیس هم یکبار در سال ۱۳۷۱ در جام برندگان جام آسیا به قهرمانی رسیدهاست. سپاهان اصفهان با نایب قهرمانی در جام قهرمانان باشگاههای آسیا سال ۱۳۸۶، به عنوان نخستین تیم ایرانی به جام باشگاههای جهان ۲۰۰۷ راه پیدا کرد.
تغذیه فوتبالیستها
فوتبال، ورزشی است مبتنی بر قدرت، سرعت و مهارت که هر سه آنها می توانند تحت تأثیر نوع ، زمان، نحوه ی مصرف مواد غذایی و نوشیدنی ها، توسط ورزشکار قرار گیرند. نیاز به انرژی و دیگر مواد مغذی در ورزش کاران رشته ی فوتبال با توجه به وزن بدن، وضعیت بلوغ، فصل انجام مسابقات و حتی جایگاه بازی کن در زمین (مدافع، مهاجم و یا دروازه بان) متفاوت است. به طور مثال فعالیت های یک مهاجم، بر توان و قدرت، متمرکز است. در حالی که یک مدافع می باید از سرعت و چابکی لازم برخوردار باشد. بنابراین جهت دست یابی به اهداف ورزشی و برای تأمین نیازهای تغذیه ای فردی، برنامه های غذایی به صورت انفرادی تنظیم می گردد و ورزش کاران این رشته می باید سعی کنند تا ذخایر انرژی مناسبی جهت تمرینات و مسابقات داشته باشند.در عین حال برخی ورزش کاران به وضع تغذیه ی خود بی توجه اند و این امر موجب آسیب و نقص عملکرد ورزشی آنها خواهد شد.برخی اشتباهات رایج تغذیهای در بین فوتبالیستها به قرار زیر است : ۱- عدم دریافت مایعات به مقدارکافی۲- عدم مصرف مواد غذایی در فواصل منظم۳- دریافت پروتئین بیش از حد و کربوهیدرات به مقدار کم تنظیم برنامه غذاییمهمترین اصلی که در تنظیم برنامه ی غذایی ورزشکاران رشته ی فوتبال می باید درنظرگرفته شود ، تأمین انرژی مورد نیاز آنها می باشد، به گونهای که وزن بدن فوتبالیست ثابت باقی بماند.با اجرای یک دوره آموزش کوتاه مدت میتوان بازیکنان فوتبال را قادر ساخت تا با به کارگیری توصیههای تغذیهای، احساسی بهتر و عمل کردی برتر، در داخل و یا خارج از میدان مسابقه داشته باشند. با توجه به تیمی بودن این ورزش( فوتبال)، از نظر روان شناختی بهتر است که اعضای تیم ورزشی، اهداف تغذیه ایی خود را در یک جلسه ی مشترک تعیین نمایند. به طور مثال برخی اهداف مشترک، به قرار زیر می باشند:۱- مایعات کافی بنوشند.۲- در بین دو نیمهی بازی، با مصرف مواد غذایی، ذخایر مواد مغذی خویش را جایگزین کنند. در برنامه ی غذایی روزانه، زمان دریافت مواد غذایی از اهمیت خاصی برخوردار است. الگوی غذایی مطلوب ، جهت این ورزش کاران آن است که وعده های غذایی، در حجم های کمتر، در طی روز تنظیم گردد. بدان معنی که به جای ۳ وعده غذایی حجیم، از ۶ وعده غذایی کم حجم استفاده شود تا حداکثر انرژی مورد نیاز، جهت فعالیت بدنی و بازتوانی تأمین شود.بازیکنان فوتبال برای انجام کار شدید عضلانی خود، نیاز به مصرف کربوهیدرات دارند. مصرف مقدار کافی کربوهیدرات (۹-۸ گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن) از منابع غذایی آن یعنی میوه ها، غلات، نان، برنج، ماکارونی و سبزیها در طی روز، موجب حداقل احساس خستگی در فرد شده و توان تمرینی وی را به حداکثر میرساند. بر این اساس، مواد غذایی نظیر: گروه نان و غلات، میوه ها و سبزی ها می باید حجم وسیعی از غذای روزانه ی این ورزش کاران را به خود اختصاص دهند؛ به طوری که دوقسمت از سه قسمت بشقاب یک فوتبالیست، می با ید از این مواد تشکیل گردد.نیاز پروتئینی در این ورزش کاران ۷/۱-۶/۱ گرم، به ازای کیلوگرم وزن بدن می باشد که می توانند این پروتئین را از منابعی مانند گوشت کم چرب، گوشت مرغ، ماهی، لبنیات، تخم مرغ، حبوبات و مغزها تأمین کنند.اگرچه پروتئین، ترکیبی ضروری بوده و برای سلامت فرد مورد نیاز است، لیکن سوخت اصلی برای این نوع ورزش نبوده و بهتر است در مصرف آن حد اعتدال رعایت شود.موارد فوق توصیه هایی کلی جهت ورزش کاران رشته ی فوتبال میباشد؛ لیکن برای دوران مسابقات و تمرینات سنگین ورزشی، میباید از برنامههای غذایی ویژهای پیروی نمود.
وعده غذایی قبل از ورزش یا مسابقه* این وعدهی غذایی ۴-۳ ساعت قبل از مسابقه صرف شده و شامل غذاهای با هضم آسان می باشد که ترجیحاً مورد علاقه ی ورزشکار نیز باشند. حدود ۷۰-۶۰ درصد انرژی، در این وعده ی غذایی می باید از کربوهیدراتها ( ترکیبات نشاستهای ) تأمین گردد.* از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ کرده پرهیز کنید؛ زیرا هضم این غذاها سخت بوده و موجب بروز ناراحتی های گوارشی در حین ورزش می شوند.* غذاهای پرفیبر را از این وعده ی غذایی حذف کنید؛ زیرا این ترکیبات موجب ناراحتی های گوارشی و نفخ می گردند.* مصرف غذاهای حجیم، به دلیل سختی هضم آنها، قبل و در حین ورزش ممنوع است.* در صورتی که عصبی هستید و یا دچار ناراحتی های گوارش می باشید؛ وعده ی غذایی قبل از مسابقه خود را به صورت مایع تهیه نموده و میل کنید.* ترکیب مورد نظر در این وعده ی غذایی را از کارشناس تغذیه و یا مشاور تیم جویا شوید.* جهت تأمین ذخایر آب بدن خود، دو ساعت قبل از مسابقه، ۴-۲ لیوان آب نوشیده و ۲۰-۱۵ دقیقه قبل از شروع مسابقه یا تمرین، ۲-۱ لیوان آب بنوشید.در حین ورزش یا مسابقه* در حین ورزش منتظر احساس تشنگی نمانید و از مصرف مایعات غافل نشوید.* نوشیدن آب به تنهایی کافی نبوده و بهتراست این نوشیدنی، حاوی کربوهیدرات و مواد معدنی باشد. خنک بودن ، این نوشیدنی را مطبوع تر می کند.* در بین دو نیمه ی با زی ، مصرف مایعات را فراموش نکنید.وعده غذای پس از ورزش یا مسابقه۱- یک فوتبالیست پس از اتمام مسابقه و تمرین، میباید تلاش کند ، ذخایر کربوهیدراتی ( گلیکوژن) ، آب و الکترولیت ها را هر چه سریع تر جایگزین نماید.۲- در طی ۳-۲ ساعت اولیه، به ازای هر کیلوگرم وزن از دست رفته ی خود، حداقل ۶ لیوان آب بنوشید.۳- بلافاصله بعد از مسابقه، به ازای هر کیلوگرم وزن خود، ۲ گرم ترکیبات کربوهیدراتی میل نمایید. به عنوان مثال یک فوتبالیست ۶۰ کیلوگرمی ، نیاز به مصرف ۱۲۰ گرم کربوهیدرات دارد که می تواند آن را با مصرف مواد زیرتأمین کند:۲ برش نان ( تأمین کننده ی ۳۰ گرم کربوهیدرات)+ ۲ لیوان شربت که هر یک حاوی دو قاشق غذاخوری شکر، گلوکز و یا ما لتودکسترین ( تأمین کننده ی ۶۰ گرم کربوهیدرات)+ ۲ عدد سیب متوسط (تأمین کننده ی ۳۰ گرم کربوهیدرات).تجدید ذخایر انرژی روزانه ورزشکاران رشته ی فوتبال به طور معمول بیش از یک بار در روز تمرین می کنند ، بنابراین باز توانی سریع عضلات در آنها، اهمیت خاصی دارد. از این رو برای تأمین انرژی مورد نیاز، این افراد می باید غذاهایی که انرژی بالایی داشته و در عین حال، حاوی دیگر مواد مغذی باشند را در برنامهی غذایی روزانه خود بگنجانند.برخلاف ورزش کاران حرفه ای که هر روزه به تمرین میپردازند، جوانترها تا پس از پایان فصل تحصیلات خود، تمرینات سخت نداشته و بر این اساس، کمتر در معرض تخلیهی ذخایر خود قرار میگیرند. در عین حال، این ورزشکاران لازم است که هر ۴-۳ ساعت یک بار سوخت کافی را برای ذهن و بدن خود تأمین کنند. از این رو میباید ورزشکار را ترغیب نمود که موارد زیر را رعایت کند:۱- در طی ساعت نخست بیداری از خواب، به مصرف مواد غذایی مبادرت نماید.۲- مواد غذایی توصیه شده ( اقلام کربوهیدراته ) را در وعدههای غذایی خود به ویژه ناهار میل کند.۳- یک میان وعده حدود ۲-۱ ساعت قبل از تمرین خود میل نماید که از نوشیدنی و یا غلات تشکیل شده باشد.۴- بعد از ورزش و قبل از خروج از رخت کن، یک میان وعده میل نماید.بهترین مواد غذایی برای این میان وعده مواد کربوهیدراته، نوشیدنی و یا میوهها هستند.مایعات بنوشیدتمامی ورزشکاران نیازمند سطح مطلوبی از آب و الکترولیت ها در بدن هستند تا عملکرد ورزشی بهتری داشته باشند. این موضوع یک اصل محدود به روز مسابقه نبوده و برای تمامی ایام ضروری است. برای جلوگیری از دهیدراسیون (کمبود آب بدن که عمل کرد ورزشی فرد را به شدت کاهش میدهد) به ویژه در شرایط جوی خشک و مرطوب، ورزشکار میباید مایعات را به حد کافی مصرف نماید.
منابع: کتاب تغذیه ورزشکاران- اینترنت