دانه گیاهان

دانه
فرایند تولید مثل گیاهان گلدار با ظهور گل آغاز می‌شود و با تشکیل دانه پایان می‌یابد. پس ازلقاح تخمک به دانه و دیواره تخمدان به صورت تغییر شکل می‌یابند دانه بر اثر پاره شدن یا خراب شدن میوه آزاد می‌شود.

اجزای دانه رسیده
مغز دانه جنین دارای مواد اندوخته‌است که هنگام رویش دانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. مجموعه جنین و بافتهای اندوخته همراه آن مغز دانه را بوجود می‌آورد.
پوشش دانه پوششهایتخمک در بیشتر دانه‌ها سخت و محکم می‌شوند و پوست دانه را تشکیل می‌دهند پوست دانه معمولاً نازک است مثل لوبیا سبز اما ممکن است به صورت ضخیم شده مانند فندق برزیلی. آندوسپرم یاخته آندوسپرم از ترکیب هسته ثانویه با یکی از دو یاخته نر در کیسه جنینی تشکیل می‌شود. یاخته آندوسپرم نخستین به سرعت تقسیم می‌شود و بافت آندوسپرم را بوجود می‌آورد. این بافت با مصرف کردن خورش رشد کرده و از مواد ذخیره‌ای سرشار می‌شود. که این مواد بعدها به مصرف تغذیه جنین می‌رسد.
جنین پس از انجام لقاح، یاخته تخم برای مدتی بدون فعالیت باقی می‌ماند. زیرا شروع تقسیم آن به رشد آندوسپرم وابسته‌است. از تقسیمات ابتدایی تخم ۸ – ۴ یاخته بوجود می‌آید. که به دنبال هم قرار دارند. این مرحله را مرحله رشته‌ای شکل پیش جنین گویند. در این مرحله یاخته مجاور سفت رشد طولی حاصل می‌کند و بقیه یاخته‌های رشته‌ای را به درون آندوسپرم می‌راند. هم زمان با این تغییرات دورترین یاخته را از سفت تقسیم می‌شود. از تقسیمات این یاخته جنین کروی به وجود می‌آید.
از این مرحله به بعد تفاوتی در ساختار دانه‌های تک لپه‌ای و دو لپه‌ای ایجاد می‌شود و آن داشتن یک یا دو لپه‌است. نوک ساقچه گیاهک دو لپه‌ایها از دو لپه پوشیده شده‌است حال آن که در تک لپه‌ای‌ها فقط یک لپه در یک طرف ساقه چه جنین دیده می‌شود. در اغلب دو لپه‌ای‌ها، اندوخته غذایی در پله‌های دانه قرار دارد. در دانه کرچک و قهوه اندوخته غذایی در آندوسپرم آنهاست. و بعضی گیاهان مانند ارکیده، فاقد اندوخته غذایی است. این دانه‌ها بدون لپه و آندوسپرم‌اند.
سپر در اغلب تیره گندم تمام لپه کاملاً تغییر شکل می‌دهد و به صورت اندام ویژه جذب کننده مواد غذایی درمی‌آید که آن را سپر می‌نامند.
رویش دانه

نحوه رویش دانه و پیدایش گیاه جوان در گونه‌های مختلف گیاهان متفاوت است.
رویش دانه دو لپه‌ای‌ها وقتی دانه در محیط مرطوب قرار می‌گیرد متورم می‌شود و ویژگی‌های زیر مشخص‌اند:
۱. ناف ۲. سفت ۳. پشته ناف
پشته ناف محل بینی شکلی است که در اطراف مقعر دانه و تقریباً در وسط آن دیده می‌شود که در اثر جدا شدن دانه از بندات سفت سوراخ کوچکی است در پوست دانه که در کنار ناف قرار دارد و باقی‌مانده سفت تخمک است. پشته برآمدگی درازی است که از مجاورت ناف شروع می‌شود و در طرف مقابل سفت قرار می‌گیرد. پشته همان پایه بند است که با پوست دانه جوش خورده‌است. در اثر جذب آب بوسیله دانه، پوست دانه می‌ترکد سپس بلافاصلهریشه‌چه از ناحیه سفت بیرون می‌آید. از این لحظه به بعد برحسب نوع گیاه مراحل رشد به دو شکل متفاوت برون خاکی و درون خاکی پیش می‌رود.
رویش برون خاکی در دانه لوبیا، پس از خروج ریشه چه از ناحیه سفت محور زیر لپه رشد طولی و اغنا حاصل می‌کند انتهای بالایی این انحنا به تدریج به حالت مستقیم در می‌آید و لپه را از زیر خاک بیرون می‌آورد. در نتیجه لپه‌ها در بالای سطح خاک یعنی در هوا قرار می‌گیرند. در همین هنگام ساقچه که بین لپه‌ها قرار دارد رشد می‌کند و برگهای حقیقی و نیز قسمتی از ساقه را بالای لپه‌هاست بوجود می‌آورد.
رویش درون خاکی در دانه نخود محور زیر لپه رشد طولی حاصل نمی‌کند و لپه‌ها همراه با پوشش دانه در زیر خاک باقی می‌مانند.ساقچه ساقه‌ای را بوجود می‌آورد که پس از تولید انحنا فقط تا زیر سطح خاک بالا می‌آید. سپس رشد می‌کند و بطور مستقیم بالا می‌آید لپه‌ها نیز در زیر خاک پس از اتمام شدن اندوخته غذایی از بین می‌روند.
رویش دانه تک لپه‌ای در رویش ذرت و دیگر گیاهان تیره گندم دانه که حاوی سپر و بقایای آندوسپرم است در زیر خاک باقی می‌ماند. قاب ساقه که در واقع قسمتی از لپه‌است ضمن بیرون آمدن از خاک از ساقه چه محافظت می‌کند. ریشه‌های اولیه که از ریشه چه بوجود می‌آیند هرگز بزرگ نمی‌شوند و حتی ممکن است موقتی باشند اما چند ریشه ثانویه که در حقیقت ریشه‌های نابجا هستند و از ریشه‌های اولیه محکم‌ترند به آنها افزوده می‌شوند. گره‌هایی که از آنها ریشه‌های نابجا تولید می‌شوند قسمتی از ساقچه‌اند. بنابراین با رویش دانه از سطح بالا می‌آیند برگ‌های جوانگندم یا ذرت ضمن خروج از خاک بوسیله قاب ساقه محافظت می‌شوند.
یکی از راه هایی که گیاه از نوع خود گیاه دیگری به وجود می آورد به وسیله ی دانه است.
همانگونه که پرندگان تخم می گذارند تا پرنده ای از نوع خود به وجود آورند ، گیاهان نیز دانه تولید می کنند تا گیاه دیگری از آن درست شود.
البته گل ها یا شکوفه های یک گیاه باید باروَر باشند، و گرنه دانه ای که به وجود می آید هرگز نخواهد رویید.
دانه پس از رشد و کمال باید به استراحت پردازد. دوره ی استراحت برای انواع دانه ها گوناگون است . بیشتر آنها اگر یک زمستان استراحت نکند آمادگی برای رویش پیدا نخواهند کرد.
رشد دانه نیاز به رطوبت ، اکسیژن و گرما دارد . نور به بعضی از گیاهان کمک می کند تا رشد دانه شان شروع شود.
رشد دانه اگر در وقت معینی شروع نشود ، دانه از بین می رود.
دانه هایی که به وسیله ی انسان برای استفاده درآینده نگهداری می شوند، باید در جای خشک و حرارت معینی باقی بمانند.
تخم گیاهان از نظر اندازه ، شکل ، طرح و رنگ متفاوت است.
دانه ی گیاهان به راه های گوناگون پدید می آید. برای مثال ، نوعی دانه است که جوانه ی بسیار کوچکی در مرکز خود دارد. اطراف آن را مواد غذایی فراگرفته و تا وقتی که جوانه رشد نکرده و ریشه و برگ برای تغذیه خود بوجود نیاورده آن را تغذیه می کند.
اگر دانه ای بارور باشد و به اندازه کافی هم رطوبت ، اکسیژن و گرما به آن برسد ، شروع به رشد می کند. این عمل را جوانه زدن می نامند.
رویش دانه اغلب هنگامی شروع می شود که رطوبت به آن برسد . دانه با جذب کردن آب متورم می شود.
به علت برخی تغییرات شیمیایی که انجام می پذیرد سلول های دانه زندگی مجددی می یابند و جوانه داخل دانه ، شروع به رشد می کند.
بیشتر قسمت دانه صرف رشد گیاه می شود .پیوسته ی دانه افتاده و گیاه تازه بزرگتر می شود. آن قدر رشد می کند تا بتواند برای خود دانه هایی به وجود آورد.
دانه ها ممکن است کوچک یا بزرگ باشند.
دانه های بِگونیا که گلی است با برگ های سبز و سفید رنگ ، آنقدر ریزند که همچون غبار به نظر می آیند.
نارگیل هم نوعی دانه است . ولی دانه های بزرگی که گاهی وزنش به بیش از ۱۵ کیلو می رسد!
بعضی از گیاهان فقط دارای ۳۰ یا ۴۰ دانه هستند ، در صورتیکه برخی دیگر مانند اَفرا هزاران تخم تولید می کنند.
دانه از راه های مخصوصی به جاهای دیگر پخش می شود.
مثلا دانه های پرده دار به پشم و پوست حیوانات گیر کرده و از نقطه ای به نقطه ی دیگر منتقل می شوند.
برخی دانه ها در گل و لای می افتند و از آنجا به پای حیوانات چسبیده به جاهای دیگر انتقال می یابند.
دانه هایی که در میوه جات می باشند توسط انسان یا حیوانات جابجا می شوند.
بعضی از دانه ها دارای بال هایی هستند و به وسیله ی باد پراکنده می شوند.
نوعی از دانه ها در آب شناورند.
و بالاخره نوعی از تخم گیاهان نیز با انفجار از گیاه مادر جدا شده و انتشار می یابد.